Het beantwoorden van de vraag hoe in Nederland in de twintigste eeuw de sociaal-economische polder, oftewel de overlegsamenleving, functioneerde, is niet eenvoudig. Aan de ene kant is er een overdaad aan bronnenmateriaal, anderzijds zijn cruciale beslissingen vaak niet in officiële verslagen vastgelegd. Een combinatie van ijdelheid en historisch besef zorgt er echter voor dat er vaak meer bronnen overblijven dan verondersteld wordt.
In het kader van Het Publieke Sector Debat 2008 schreef J. de Beus over het gebrek aan historisch besef onder bestuurders en hield hij een pleidooi voor een herwaardering van de kalme polder. De historicus F. Ankersmit wees recentelijk op het maatschappelijk belang van het verzoenen van verleden, heden en toekomst (NRC, 5/6 april 2008). De socioloog J.A.A. van Doorn schreef dat de historicus vaststelt of, wanneer en waarom er sprake is van 'discontinuïteitsmomenten'. De historicus kan daarbij niet volstaan met het aanwijzen van 'structurele tendenties' maar moet zich ook bezig houden met 'de rol van personen, instellingen en belangengroepen'.1 Historisch besef vereist historische kennis en die wordt verkregen door historisch onderzoek naar de werking van het Nederlandse bestuur in de twintigste eeuw.
Over de waarde van het poldermodel wordt heel verschillend gedacht. Het complex van organisaties en personen die de polder bevolken, kan dienen als een stelsel van haarvaten waardoor politieke, economische en sociale veranderingen van boven naar onder en vice versa mogelijk wordt gemaakt. Na het losbarsten van de kredietcrisis, leefde de hoop op dat het Nederlandse poldermodel de ergste gevolgen ervan kan opvangen. Ons driestromenland zorgt voor effectdempende checks and balances, zo is de verwachting.
Inefficiëntie is echter de meest gehoorde kwalificatie als het om de overlegsamenleving gaat. Al meer dan honderd jaar beklagen velen zich erover dat het poldermodel leidt tot bestuurlijke stroperigheid, belangenverstrengeling en veronachtzaming van het algemeen belang. De Amsterdamse wethouder Lodewijk Asscher startte bijvoorbeeld de operatie Frankenstein om iets aan de verkokering in het Amsterdamse jeugdwerk te doen.
Aan het poldermodel zouden perverse kanten zitten. In Nederland wordt niet zozeer lang gepraat over over het doel van een organisatie maar over hoe iets moet worden georganiseerd. In Het Parool van 9 september 2008 noemt Ankie Verlaan dit de Hollandse ziekte.
Het belang van kennis over de democratische rechtsstaat en van haar sociaal-economische pendant, de verzorgingsstaat, wordt steeds opnieuw en het meest vasthoudend door de vice-president van de Raad van State, H.D. Tjeenk Willink, onder de aandacht gebracht.
Ondertussen wordt gewerkt aan de renovatie van verschillende aspecten van de polder, onder andere door middel van een wijziging van de Wet op de Bedrijfsorganisatie (de vroegere PBO).
De professonalisering en de marktwerking in een sector als de sociale woningbouw leidde onder andere tot het afschaffen van het verenigingsmodel. Hierdoor is een belangrijk democratisch element verloren gegaan en kunnen er problemen met de legitimiteit ontstaan.
1. J.A.A. van Doorn, 'De strijd tegen armoede en werkloosheid in historisch perspectief', in W.P. Blockmans en L.A. van der Valk, Van particuliere naar openbare armenzorg en terug?, (Amsterdam 1992), p. 2
Zie ook:
Nationbuilding, democracy and citizenship. The making of the Dutch welfare state
NWO-onderzoek naar de wortels van de polder
Problemen der democratie
De Nederlandse oligarchie volgens Ankersmit
Overlegcultuur staat duurzame polder in de weg
Discussiedossier sociale en economische geschiedenis in het Tijdschrift voor Sociale en Economische Geschiedenis, 5(2008)2
Gelukkig is er al veel onderzoek gedaan en kennis over bronnen verzameld. Ik geef hier een kleine selectie:
Manon van der Heijden, Elise van Nederveen Meerkerk, Griet Vermeesch & Martijn van der Burg (eds.), Serving the Urban Community - The Rise of Public Facilities in the Low Countries, (Amsterdam 2009)
K.P. Companje (red.), Tussen volksverzekering en vrije markt. Verzekering van zorg op het snijvlak van sociale verzekering en gezondheidszorg 1880-2006, (Amsterdam 2008), (English summary)
M. Prak, 'Polderland', Bijdragen en Mededelingen betreffende de Geschiedenis der Nederlanden (BMGN), 123(2008)1, pp. 79-87
Themanummer Bestuurskunde 2001: de derde sector, bewegingen op het middenveld
B. van den Bosch en D. Rigter, 'De geordende samenleving - De Nederlandse variant van de verzorgingsstaat', in: H. Bas, H. Schmal (red.), Nederland in de twintigste eeuw, (Utrecht 1995)
D.P. Rigter, E.A.M. van den Bosch, R.J. van der Veen en A.C. Hemerijck, Tussen sociale wil en werkelijkheid. Een geschiedenis van het beleid van het ministerie van Sociale Zaken, (Den Haag 1995)
A. Bleich, Joop den Uyl 1919-1987. Dromer en doordouwer, (Amsterdam 2008)
J.W. Brouwer, P. van der Heijden en J. Ramakers, Politiek als passie. Twaalf opmerkelijke naoorlogse Kamerdebatten, (Amsterdam 2007) en ander werk van het Centrum voor Parlementaire Geschiedenis
J.A. Bornewasser, Katholieke Volkspartij 1945-1980, Band I, Herkomst en groei (tot 1963), (Nijmegen 1995)
J.A. Bornewasser, Katholieke Volkspartij 1945-1980, Band II, Heroriëntatie en integratie (1963-1980), (Nijmegen 2000)
J. van Meeuwen, Lijden aan eenheid. Katholieke arbeiders op zoek naar hun politiek recht (1897-1927), (Hilversum 1998)
Meer informatie:
Nederlanders met een cao
Uitslag parlementsverkiezingen 2006
Ledenaantallen politieke partijen
Archief politici
Kamerstukken over de Wet op de Bedrijfsorganisatie (PBO)
Effecten van de ontzuiling op de civil society anno 2008
Verenigingen van toezichthouders
Scholen worden anno 2009 op afstand bestuurd
Vertegenwoordiging en bestuur in Nederland (NWO/ING)
De omstreden democratie (NWO)
De plek van het CNV in de polder
Overlegeconomie en de Nederlandse Grondwet
25 jaar Grondwet van 1983
Commentaar op rapport commissie De Jong over adviesraden (1993)
Woestijnwet (1997): opheffen adviesraden
Naslagwerken Nederlandse politiek
Economen in het publieke debat
Onvoltooid verleden sociale bewegingen
Het belang van archiefonderzoek
De rol van de historicus
Geschiedenis van de verzorgingsstaat
Het streven naar meer invloed en aanzien
B. Rijs, 'De zittende klasse'
Recensie van boeken over de poldermentaliteit
De geordende chaos. De uitvoeringsorganisatie sociale zekerheid in wording
De Raden van Arbeid van A.S. Talma
Dagboeken van P.J.M. Aalberse 1891-1947
De positie van professionals
Zie ook:
Stichting van de Arbeid
Informatieservice van de SER
Kenniscentrum Historie Zorgverzekeraars
Onderzoeksgids Sociale Zekerheid
Onderzoeksgids Zorgverzekeraars
De Centrale Archiefselectiedienst (CAS)
Inventarissen betreffende archieven van het Kenniscentrum Historie Zorgverzekeraars
Rapport over het selecteren en bewaren van archieven
Danièle Rigter
Deze pagina is een initiatief van historisch onderzoeksbureau Ecade.