De economische crisis in de jaren dertig van de twintigste eeuw leidde in Amerika en Europa tot het inzicht dat de stabiliteit van de samenleving gediend was bij een sociaal vangnet voor zowel de middenklasse als de arbeiders. Hierbij werd mede gekeken naar de resultaten die op dat terrein in het nationaal-socialistische Duitsland werden geboekt. De westerse democratieën legden hun eigen voorstellen onder andere neer in het Atlantic Charter en in het Beveridge rapport.

De Nederlandse regering in Londen stelde tijdens de oorlog de Commissie Van Rhijn in. Deze commissie was ook voorstander van het uitbreiden van de sociale zekerheid. De werknemersverzekeringen zouden volksverzekeringen moeten worden.

De commissie was tot de conclusie gekomen dat de uitvoering van de volksverzekeringen het beste kon geschieden door een organisatie met een territoriale indeling. De voorstellen leken op het systeem van Raden van Arbeid zoals dat in 1910 door A.S. Talma was ontworpen. In het Interbellum hadden de organisaties van werkgevers en werknemers met succes een alternatief voor de RvA in het leven geroepen; in de bedrijfsverenigingen die bij de uitvoering van de Land- en Tuinbouwongevallenwet 1921 en de Ziektewet 1930 werden betrokken, hadden de werkgevers- en werknemersorganisaties het voor het zeggen. In de RvA speelden zij weliswaar ook een rol maar hadden ze te maken met een voorzitter die het algemeen belang vertegenwoordigde.

Na de bevrijding werd in Nederland al snel duidelijk dat de aanbeveling van de commissie Van Rhijn niet op veel steun kon rekenen. De werkgevers en de werknemers, verenigd in de stichting van de Arbeid, waren tegen een verhoging van de lasten die het gevolg zou zijn van het uitbreiden van de sociale zekerheid. Ze waren tevens niet bereid hun machtspositie binnen de bestaande uitvoeringsorganisaties op te geven.

D. Rigter, mei, juni 2008

Sociale zekerheid. Rapport van de Commissie, ingesteld bij Beschikking van den Minister van Sociale Zaken van 26 maart 1943, met de opdracht algemeene richtlijnen vast te stellen voor de toekomstige ontwikkeling der sociale verzekering in Nederland, (Den Haag 1945)

D.P. Rigter, E.A.M. van den Bosch, R.J. van der Veen en A.C. Hemerijck, Tussen sociale wil en werkelijkheid. Een geschiedenis van het beleid van het ministerie van Sociale Zaken, (Den Haag 1995)

K.P. Companje (red.), Tussen volksverzekering en vrije markt. Verzekering van zorg op het snijvlak van sociale verzekering en gezondheidszorg 1880-2006, (Amsterdam 2008), (English summary)

De universele verklaring van de rechten van de mens

De formulering van de rechten van de mens rond 1830

Verzorgingsstaat en middenklasse

Geschiedenis van de verzorgingsstaat

Het Nederlandse poldermodel

Deze pagina is een initiatief van historisch onderzoeksbureau Ecade.